Kỳ 113: Nông nghiệp sinh thái trong sự phát triển bền vững ngành cà phê toàn cầu

Người Nhật đã định hình Trà đạo thành đạo lý của dân tộc,ỳNôngnghiệpsinhtháitrongsựpháttriểnbềnvữngngànhcàphêtoàncầtelegram官网 một nghệ thuật sống được truyền tải qua việc thưởng lãm một tách trà. Trong khi đó, Việt Nam - một cường quốc cà phê hàng đầu thế giới, có hạt cà phê Robusta ngon bậc nhất thế giới, có một bề dày lịch sử văn hóa thưởng lãm cà phê hàng trăm năm, nhưng đến nay, giá trị cà phê Việt Nam vẫn thuộc phân khúc thấp, chủ yếu xuất thô và chưa được định hình đúng vị thế vốn có của ngành, của quốc gia.

Với mong muốn đưa ngành cà phê Việt Nam lên một tầm cao mới, nâng cao giá trị cà phê không chỉ là một thức uống thông thường mà còn ở tầm mức cà phê văn hóa, cà phê nghệ thuật, cà phê tinh thần… đến cà phê triết đạo, xứng đáng với vị thế của cường quốc cà phê của thế giới - Tập đoàn Trung Nguyên Legend đã dành thời gian và tâm huyết trong nhiều năm để nghiên cứu lịch sử, văn hóa, nghệ thuật… cà phê trong mọi lĩnh vực đời sống của nhân loại để cà phê trở thành "Cà Phê Triết Đạo".

Trong suốt hành trình sáng tạo và phát triển của Trung Nguyên Legend thì tinh thần dấn thân phụng sự cộng đồng luôn là hạt nhân xuyên suốt bằng nhiều chương trình hành động để Kiến tạo khát vọng lớn, Chí hướng lớn; để xây dựng vị thế mới cho ngành cà phê Việt Nam trên bản đồ cà phê thế giới.

Người Nhật đã làm được!

Người Việt mình cũng làm được và làm tốt hơn!

Nhà tiên phong cách mạng hóa tư duy nông nghiệp sinh thái Ana Maria Primavesi

Sau Thế chiến II, tình trạng khủng hoảng lương thực diễn ra trầm trọng trên quy mô toàn cầu, trở thành mối quan tâm hàng đầu của nhiều quốc gia. Điều này thôi thúc các nhà khoa học nghiên cứu tạo ra các giống mới năng suất cao, chịu thâm canh, và phân bón hóa học, hóa chất phòng trừ dịch hại… để thúc đẩy nông nghiệp. Thời kỳ này được gọi là cuộc "Cách mạng Xanh".

Tuy nhiên, sự phát triển thái quá của Cách mạng Xanh đã tạo ra các hệ sinh thái nông nghiệp thâm canh "hóa học", phá vỡ hệ sinh thái tự nhiên. Những hệ lụy như suy thoái đất, sâu hại, ô nhiễm nguồn nước,… dẫn đến loạt phản ứng nghiêm trọng về môi trường tài nguyên và đời sống xã hội.

Một số nhà khoa học đã sớm nhận ra sự khủng hoảng tất yếu của nền nông nghiệp công nghiệp hóa mang lại. Tiêu biểu, nhà khoa học nông nghiệp Ana Maria Primavesi (1920 - 2020) được xem là người tiên phong về nông nghiệp sinh thái ở Brazil và châu Mỹ Latinh, đã đặt những nền tảng lý luận và thực tiễn cho canh tác bền vững trong nông nghiệp, thúc đẩy sự phát triển bền vững của hệ sinh thái ngày nay.

Sinh ra trong gia đình nông dân ở Áo, Primavesi sớm học những nguyên lý nông nghiệp đầu tiên từ cha mẹ. Giữa Thế chiến II, bà là một trong số rất ít phụ nữ kiên cường, vượt qua định kiến thời đại để theo đuổi học đại học ngành nông học. Năm 1948, bà di cư sang Brazil - quốc gia nhiệt đới rộng lớn đang bước vào thời kỳ "Cách mạng Xanh". Chính tại đây, bà bắt đầu phát triển sự nghiệp nghiên cứu khoa học và mở ra cách mạng "nông nghiệp sinh thái" (agroecology).

Nhận thấy tác động của "Cách mạng Xanh" đến mảnh đất nhiệt đới trù phú bị khai thác vô độ, Primavesi đã nghiên cứu phát triển lý thuyết nông nghiệp sinh thái. Dựa trên việc tôn trọng cấu trúc đất, hệ sinh thái tự nhiên, đa dạng sinh học, bà tiên phong cách mạng hóa tư duy về nông nghiệp thời bấy giờ khi "coi đất như một cơ thể sống", đặt trọng tâm vào bền vững sinh thái, sức khỏe đất và cộng đồng.

Với Primavesi, nông nghiệp sinh thái không chỉ là "kỹ thuật" thay phân hóa học bằng phân hữu cơ mà là nền nông nghiệp đặt sự sống làm trung tâm. Nghĩa là, chăm sóc đất như chăm sóc chính sự sống; tôn trọng hệ sinh thái tự nhiên thay vì đối đầu với nó; kiến tạo một nền canh tác hài hòa với tự nhiên. Nông nghiệp khi ấy không chỉ là một hoạt động kinh tế, mà còn là một vấn đề đạo đức liên quan đến lương thực, sức khỏe và tương lai nhân loại.

Tư tưởng này vào giữa thế kỷ XX còn xa lạ và từng bị coi là "phi khoa học" trước cơn lốc nông nghiệp công nghiệp hóa. Nhưng Primavesi vẫn kiên trì nghiên cứu, đưa học thuyết của mình đến với nông dân, xây dựng thiết chế, mạng lưới khóa học, hiệp hội hữu cơ để phổ biến và duy trì thực hành nông nghiệp sinh thái quy mô lớn.

Trong các công trình nghiên cứu, Primavesi đề xuất những nguyên tắc canh tác dựa trên nguyên lý đất và sự hòa hợp với tự nhiên: giữ đất luôn được phủ xanh, bảo tồn hệ sinh thái tự nhiên và đa dạng hóa cây trồng, hạn chế tối đa hóa chất và cày xới.

Bà đã tổ chức các hội thảo, khóa học và vận động chính sách thực hiện nông nghiệp sinh thái tại São Paulo, trung tâm kinh tế - văn hóa và là vùng trồng cà phê lâu đời của Brazil. Các hàng quán cà phê ở São Paulo trở thành không gian để Primavesi chia sẻ, thảo luận các ý tưởng nông nghiệp sinh thái, kết nối giới trí thức, nhà nghiên cứu và các nhà hoạch định chính sách.

Từ năm 1961 đến 1974, khi giảng dạy tại trường Đại học Liên bang Santa Maria (Federal University of Santa Maria), Primavesi đã đào tạo thế hệ nhà nghiên cứu và thực nghiệm nông nghiệp hữu cơ đầu tiên ở Brazil. Qua những cuộc trao đổi, phản biện giữa giảng viên, sinh viên và nhà nông tại các quán cà phê ở Santa Maria, bà đã hệ thống hóa thành giáo trình, đưa tư tưởng agroecology từ phòng thí nghiệm vào thực tiễn.

Không chỉ nghiên cứu, Primavesi trực tiếp hướng dẫn, sống và thực hành cùng nông dân. Nông trại ở Itaí - São Paulo, nơi Primavesi đã sống, làm việc hơn 30 năm, từ mảnh đất khô cằn, xói mòn nặng và không có nước đã được bà phục hồi thành một hệ sinh thái nông lâm kết hợp với suối nguồn, rừng tự nhiên và canh tác hữu cơ, luân canh ngô, đậu, lúa để cải tạo đất và trồng cà phê.

Năm 1979, cuốn "Manejo Ecológico do Solo" (Quản lý sinh thái đất)của Primavesi được xuất bản, trở thành cẩm nang kinh điển cho nhiều thế hệ nông dân, nhà khoa học, nhà hoạt động môi trường. Tác phẩm được dịch qua 20 ngôn ngữ, trở thành tài liệu bắt buộc với bất kỳ ai nghiên cứu đất nhiệt đới và nông nghiệp sinh thái. Primavesi được Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc và cộng đồng quốc tế ghi nhận là một trong những tiếng nói tiên phong cho nông nghiệp sinh thái (agroecology)toàn cầu.

Nguyên lý nông nghiệp sinh thái trong ngành cà phê hướng đến một tương lai bền vững

Được nghiên cứu, phát triển tại Brazil, các nguyên lý về nông nghiệp sinh thái của Ana Maria Primavesi không chỉ ảnh hưởng sâu rộng trong sản xuất các loại cây trồng, mà còn có tính ứng dụng cao trong ngành cà phê. Đặc biệt, năm 1970, bà công bố chuyên đề Café orgânico hướng dẫn kỹ thuật trồng giúp nâng cao chất lượng cà phê và góp phần tạo nên một "văn hóa cà phê sinh thái". Theo đó, không chỉ có hạt cà phê chất lượng cao mà còn là sự hồi sinh của hệ sinh thái địa phương, đem lại lợi ích cho cộng đồng từ môi trường trong lành và mô hình sản xuất bền vững.

Những nguyên lý về sự đa dạng cây trồng, bóng râm và chu trình tái sinh vật chất không chỉ bảo vệ đất mà còn bảo vệ hệ sinh thái rộng lớn và sinh kế của người nông dân của Primavesi đã trở thành cơ sở lý luận khoa học, nền tảng lý thuyết phát triển các mô hình nông lâm kết hợp (agroforestry), nông nghiệp hữu cơ, và nông nghiệp tái sinh (regenerative agriculture) trong ngành cà phê. Đồng thời, những nguyên lý này cũng đặt nền móng cho mô hình sản xuất cà phê bền vững, các tiêu chuẩn chứng nhận Rainforest Alliance, Fair Trade, UTZ Certified, hay Organic Coffee...

Trong lịch sử thế giới, cà phê là thức uống đặc biệt, xúc tác tạo ra hầu hết các tư tưởng, phát minh, sáng kiến quan trọng như: đặt nền tảng thiết lập không gian tự do giao tiếp xã hội, là năng lượng tỉnh thức, sáng tạo trong thời đại khai sáng và các cuộc cách mạng công nghiệp, cách mạng khoa học. Cà phê cũng đã, đang là năng lượng kết nối các nền văn hóa và văn minh, quy tụ một lực lượng tinh hoa không phân biệt tuổi tác, giới tính, tôn giáo, quốc gia, cùng yêu thích trên toàn cầu.

Trong bối cảnh nền kinh tế thế giới dịch chuyển đến hình thái kinh tế xanh, kinh tế sáng tạo với hạt nhân là năng lực sáng tạo đổi mới…, cà phê sẽ là năng lượng kết nối chủ đạo. Đặc biệt, khi được canh tác hài hòa với môi trường, cà phê sẽ là loại năng lượng bền vững, hạn chế được sự mất cân bằng sinh thái, sự đầu cơ và thương mại thiếu công bằng, tiên phong mở ra tương lai phát triển bền vững cho cộng đồng. Những nguyên lý về nông nghiệp sinh thái đặt "sự sống là trung tâm" của Primavesi theo đó sẽ là nền tảng mang đến sự phát triển bền vững cho ngành cà phê, trở thành hình mẫu thúc đẩy lối sống cân bằng hài hòa giữa con người và thiên nhiên.

Đến nay, các mô hình nông lâm kết hợp trên nền tảng nguyên lý nông nghiệp sinh thái tại Brazil đã giúp giảm phát thải carbon, cải thiện độ phì nhiêu đất, nâng cao hiệu quả hệ sinh thái và năng suất. Colombia cũng đầu tư vào chương trình "Cenicafé", nghiên cứu giống cà phê kháng sâu bệnh, vùng canh tác giảm hóa chất, hỗ trợ chuyển đổi theo chuẩn Rainforest Alliance. Ethiopia phát triển mô hình "cà phê rừng", khai thác cây cà phê mọc tự nhiên dưới tán rừng, vừa bảo tồn đa dạng sinh học vừa giữ gìn truyền thống địa phương. Ấn Độ thúc đẩy vùng nguyên liệu "cà phê bóng râm", nơi cây cà phê sống hài hòa với hệ sinh thái rừng, hỗ trợ đa dạng sinh học, chống biến đổi khí hậu.

Cà phê đã và đang đóng những vai trò đa dạng trong phát triển sinh kế, cảnh quan sinh thái cũng như đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội của nhiều quốc gia, khu vực trên thế giới. Trong bối cảnh thế giới phải đối mặt với nhiều khủng hoảng, nguyên lý nông nghiệp sinh thái đặt "sự sống làm trung tâm"của Ana Maria Primavesi không chỉ là nền tảng cho nền nông nghiệp cà phê bền vững, mà còn mở ra tương lai cho ngành cà phê trở thành giải pháp, hình mẫu tiên phong cho sự phát triển hài hòa và bền vững của cộng đồng.

Tại Việt Nam, nhiều sáng kiến, hoạt động thúc đẩy tiêu chuẩn vùng trồng, sản xuất cà phê bền vững đã được triển khai với sự hợp lực toàn diện của chính phủ, nhà nước, các địa phương, tổ chức, doanh nghiệp. Nổi bật là sáng kiến "Tuần hoàn hóa một cách tổng thể và tích hợp chuỗi sản xuất cà phê" trong "7 sáng kiến cho ngành cà phê toàn cầu" do Nhà sáng lập - Chủ tịch Tập đoàn Trung Nguyên Legend Đặng Lê Nguyên Vũ đề xướng từ 2012 tại diễn đàn Kinh tế Thế giới. Việc xây dựng chuỗi sản xuất cà phê khép kín, được tổ chức theo vòng tròn, không tạo ra chất thải có hại cho môi trường, tối ưu hóa nguồn lực sản xuất trên từng công đoạn, cũng như nghiên cứu, phát triển, ứng dụng và thương mại hóa các sản phẩm chế biến từ cà phê đang được các địa phương kết hợp doanh nghiệp đầu tư triển khai.

Luôn tiên phong nhận lãnh trọng trách thực thi các chiến lược tổng thể, toàn diện, Trung Nguyên Legend không ngừng hiện thực hóa "7 sáng kiến cho ngành cà phê toàn cầu", góp phần thúc đẩy ngành cà phê phát triển bền vững, đem lại sự thịnh vượng cho cộng đồng liên quan. Đặc biệt, cùng những nỗ lực phát triển hệ sinh thái cà phê toàn diện từ sản phẩm, mô hình, công trình dự án theo những giá trị lõi của cà phê, Trung Nguyên Legend đã tiên phong đưa ra triết lý Cà Phê Đạo do Nhà sáng lập - Chủ tịch Đặng Lê Nguyên Vũ sáng tạo nên hướng đến một lối sống nhân văn, sự phát triển hài hòa giữa con người với con người, con người với thiên nhiên.

Đón đọc kỳ sau: Du lịch cà phê nhìn từ góc độ vốn hóa và tuần hoàn hóa

(责任编辑：时尚)